Το αλώνισμα είναι ο τελευταίος κόπος και η μεγάλη χαρά, ενός έργου το οποίο άρχισε με την ευλογία της φθινοπωρινής βροχής. Από τότε και μέχρι να μπή όλος ο καρπός στο κασόνι, στο κατώι του σπιτιού, ο νους και η ψυχή μας, στην ίδια γραμμή με την πορεία των σπαρτών και η παροιμία συνοδός μας:
“Που μοχτάει τον χειμώνα χαίρεται τον Αλωνάρη”.
Επίσης,
“Mόχτος ίδρως στο χωράφι καλοτράγουδο στ’αλώνι.”
Ο εργαζόμενος αμείβεται. Κι αν είναι καλοχρονιά, χαρά σε όλους.
“Τον καλό τον Αλωνάρη, φκιάνει και ο φτωχός πυθάρι”.
Η αγωνία όμως διαρκεί. Μια βροχή τώρα τον Ιούλιο, που είναι οι θημωνιές στο ύπαιθρο, δεν είναι ευλογία, αλλά μέγας θρήνος. Το άχθος της ανεπιθύμητης βροχής, συμπυκνώνεται σε ένα γνωμικό.
“Τον δέχθηκε σαν τη βροχή στ’ αλώνι”.
Δηλαδή με μεγάλη ψυχρότητα. Την δε βροχή τέτοιες ώρες, με βαριά απελπισία. Αν βρέξει πριν να λάβη τέλος ο αλωνισμός, όλα μηδέν .Τα παιδιά θα πεινάσουν. Η παροιμία είναι σαφής. Αν και δεν χρειαζόταν η βροχή: “Τον Αλωνάρη έβρεχε, στον ποντισμένο τόπο”.
Όμως, όσο θυμάμαι από παιδάκι, στα χωριά μας, στον Άγιο Στέφανο, στο Μερκούρι και στο Τουρνίκι Αργολίδος, που αλωνίζαμε με τους παπούδες μου και εγώ όλο από κοντά τους, ποτέ δεν μας πρόλαβε η βροχούλα. Είχαμε ζέστη. Αυτήν την ευεργετική του Ιουλίου που ωριμάζει τα γεννήματα, στεγνώνει καλά τα στάχυα και είναι έτοιμα για το αλώνι. Και εμείς τότε, όπως επιτάσσει η παροιμία,
“Βάλε κάλτσα το Γενάρη, βγάλτηνε τον Αλωνάρη”,
πετάγαμε τις κάλτσες που μας ζέσταιναν, να μη γεμίζουν και άγανα και αλωνίζαμε όλο χαρά. Ιδού και η επιβεβαίωση :
“Κάψες τον Αλωνάρη, ευτυχία όλον τον χρόνο”.
Θα στολίσουμε την εργασία μας, με λίγα, ωραία λόγια επί του θέματος από τον αγαπητό μας “ΠΆΠΥΡΟ”
“Ο αλωνισμός των δημητριακών, αποτελών το επιστέγασμα πολυμόχθων προσπαθειών ,αγωνίας και ελπίδων ολοκλήρου έτους διά τους γεωργούς, είναι έν σύνολον ενεργειών περιβαλλομένων μετά πολλής αγάπης και εκδηλώσεων ευγνωμοσύνης προς τον αρτοδότην Θεον, αλλά και πολλών δεισιδαιμονικών προφυλάξεων, αφού και την τελευταίαν στιγμήν είναι δυνατόν να επέλθη ολική καταστροφή εκ φυσικών ή άλλων ποικίλων αιτίων. Έν τούτων είναι η αιφνιδία καταρρακτώδης βροχή διό και το γνωμικόν:
“Στο κακορρίζικο χωριό τον Αλωνάρη βρέχει”.
Το αίσιον τέλος του αλωνίσματος είναι νίκη μεγάλη.Το λέει και αυτό η παροιμία:
“Άμα θα νικήσεις χόρτασε κι άμα χοιροσφαΐσεις.”
Το ότι χόρταιναν οι άνθρωποι με τα χοιροσφάγια είναι γνωστόν.Το “άμα νικήσης”εδώ σημαίνει όταν θα απαλωνίσης με το καλό. Το έλεγαν κάποτε στην Μύκονο. Τώρα τι να ειπούν; Τα έχουν κάνει όλα αλώνι κι “αλωνίζει” όλος ο πλανήτης στο νησί. Πάνε όλα τα ωραία. Το αλώνι, ο αλωνισμός, κυριαρχούσε στη ζωή των προγόνων μας. Έτσι, τα λόγια και τα νοήματα του αλωνιού, έφτασαν ως εμάς και τα χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας.
“Τάκαμε αλώνι”
Δηλαδή τα έκαμε άνω κάτω. “Αλωνίζει το σπίτι” προκαλεί ακαταστασία, ενοχλεί. Ενεργεί αυθαιρέτως και ανεξελέκτως: “Τι τον αφήνετε αυτόν και αλωνίζει εδώ μέσα ;” “Αλωνίζει όλον τον τόπο .”Τρέχει από εδώ και από εκεί. Περιφέρεται ασκόπως. “Πού αλώνιζες πάλι σήμερα;” Και άλλα παρόμοια.
Επισημαίνεται η σημασία του αλωνίσματος και ως τιμωρία. Λένε οι μητέρες στα άτακτα παιδιά: “Ησύχασε γιατί θα σε αλωνίσω.” Θα σε δείρω.Ιδού δυστυχώς και η επαλήθευσις: “Αλώνισα τον γιό μας με τον βούρλα.”Αλλά και διασκορπίζω βιαίως ανθρώπους ή πράγματα. “Τους αλώνισα όλους αυτούς τους παλληκαράδες”.Σ υνεκδοχικώς, δέρω αγρίως. “Τον αλώνισα στο ξύλο”
Πως όμως συνταυτίζεται η τιμωρία με την επωφελή εργασία του αλωνίσματος ; Ο καημένος
ο τιμωρούμενος, για να σωθή, τρέχει γύρω γύρω από τον τιμωρό όπως το άλογο στ’αλώνι. Τα εξηγεί και το αγαπημένο μου Λεξικόν του Δ. Δημητρακου. Αλωνίζω σημαίνει και “δέρω, καθ’ ον χρόνον ο δερόμενος οιονεί κινείται περιστροφικώς περί τον δέροντα “Και ποιός ξέρει πόσα ακόμη;
Για αυτόν ο οποίος ματαιοπονεί λένε
“στο πέλαγο αλωνίζει”.
Επί του συνεχώς και μονοτόνως εργαζομένου, λέγεται ότι
“γυρίζει σαν τ’ άλογο στ’αλώνι”.
Αν κάποιος ,θέλει να μας έχει να δουλεύουμε ασταμάτητα και να εκμεταλεύεται τον κόπο μας, τότε λεμε
“θελει να με έχει σαν τ’άλογο στ’αλώνι”.
Γιά τον άλλον που σπαταλά, ξοδεύει αλογίστως, λένε ότι
“αλωνίζει την περιουσία του πατέρα του”
Παροιμίες και γνωμικά του αλωνιού ορίζουν και το πρέπον.
“Έξω απ’το αλώνι δεν αλωνίζουν.”
Όλα με την σειρά και την ταξη. Επί του πράτοντος άλλα αντί άλλων λέγει η παροιμία
“τα αυγά δεν τα αλωνίζουν, παρά τα τηγανίζουν.”
Είναι μάλιστα και τραγούδι της Β. Ελλάδος.
Επίσης, “στ’αλώνι φαίνεται η πομπή του ζευγολάτη”, επί του δίδοντος λόγον περί της εργασίας του κατά τον ωρισμένον χρόνον. Και αυτό το όμορφο, “μικρό μικρό τ’αλώνι σου και ναν ‘μοναχικό σου.”
Καλύτερα λίγο και δικό σου.Ξ έρεις τι κάνεις.
Είναι και ο άλλος όμως, που δεν έχει ούτε έναν χώρο μικρής εκτασεως. Ε, αυτός “ούτε ένα αλώνι δεν κατέχει.” Μα τόσο ανεπρόκοπος; Και ένας άλλος, που έχει μεν αλώνι, αλλά ως φαίνεται είναι τεμπέλης, νηστικός μένει.
“Όπου δεν σαρώνει αλώνι, ψωμί δεν χορταίνει.”
Είναι και μία παροιμία ,η οποία μου αρέσει αλλά δεν την εννοώ.
“Το Μάη πίνε το νερό, το θεριστή το ξύδι,
τον Αλωνάρη το κρασί, να γίνεις παλληκάρι.”
Γιατί το λένε; Δεν γνωρίζω.
Επίσης και τουτο:
“Με αυτά πατώ, με αυτά τρυγώ μ’ αυτά αλωνοθερίζω”.
Λέω, ότι θα είναι τα υγιή και γερά ποδαράκια του. Εκτός και αν πρόκειται για το ένα και μοναδικό ζευγάρι παπούτσια που το έβαφαν με τις μαύρες αγριελιές για να πάνε και στην εκκλησία. Αφού μιλάει για τα αλωνοθερίσματα εμείς πρέπει να το παραθέσουμε.
Ο Αλωνάρης, είναι αφιερωμένος στα τελευταία θερίσματα και κυρίως στον αλωνισμό. Θα κρατήσουν βέβαια τις θρησκευτικές αργίες των μεγάλων εορτών, αλλά δεν χωράει καμία άλλη δουλειά. Το ζητούμενο είναι να συγκεντρώσουν το σιτάρι για το ψωμί της χρονιάς. Και έρχεται η υπέροχη παροιμία και τα τακτοποιεί όλα
“Γαμπρός αλωναριάτικος κακό χειμώνα βγάζει.”
Εμ,αφού άφησε το αλώνι και έπιασε το γάμο… Έμεινε άδειο το κασόνι, άδειο και το στομάχι. Να ειδούμε πως θα περάσει το χειμώνα. Ποιός του φταίει;
Λοιπόν γαμπρέ μου,
“Τον Αλωνάρη δούλευε, καλό χειμώνα νάχεις.”
Στο αλώνι παρευρίσκονται μόνον η οικογένεια και στενοί συγγενείς. Αν χρειαστεί θα πάρουν και εργάτες. Πριν να αρχίσουν ,κάνουν τον σταυρό τους λέγοντες: “Δόξα σοι ο Θεός και του χρόνου “
Αν περνούσε κάποιος χωριανός, χαιρετούσε ευχόμενος: “Ώρα σας καλή, να μη βασκαθούν
τ’άλογά σας και χίλια μόδια”να κάνετε. Αλλού έλεγαν”καλά διαφορέματα” ή “καλά μπερκέτια”.
Το αλώνισμα είναι η χαρά του γεωργού. Όταν τελείωναν το λίχνισμα, μάζευαν το σιτάρι σε ένα μεγάλο σωρό, εντός του αλωνιού, το σταύρωναν με το φτυάρι, χαράσοντες δύο αυλάκια σταυροειδώς και εύχονταν: “Και του χρόνου πιότερα να δώσει ο Θεός”. Όλα αυτά, με τι κόπο και μόχθο.
Μία ωραία παροιμία η οποία αναφέρεται σε τρείς από τις μεγαλύτερες δυσκολίες της ζωής, περιλαμβάνει και μάλιστα προτάσσει τον αλωνισμό:
“Βόδι να μην αλώνιζε, κόρη να μην εγέννα και νιός να μην εθέριζε, ποτέ του δεν εγέρνα”
Το αλώνι είναι τόπος ιερός. Ο νοικοκύρης δεν θέλει ασχήμιες και τρόπους ασεβείς. Αν κάποια γυναίκα αρχίσει τις κακολογίες, τα λεγόμενα κουτσομπολιά, την επαναφέρει στην τάξη με την παροιμία αλωνιού:
“Μην τα πετάς τα λόγια σου σαν τ’άχερα στ’αλώνι, γιατί τα παίρνει ο δαίμονας και δεν τα συμμαζώνει.”
Θα τελειώσουμε τις παροιμίες, τα γνωμικά και τα λόγια του αλωνιού με ότι μας αρέσει πολύ. Ο αλωνιστής καθώς οδηγεί τα ζωάκια, άλογα, μουλάρια, βόδια, ακόμη και γαϊδουράκια, τους λέει:
“Άντε γειά σας και χαρά σας. Όλα τ’άχερα δικά σας και η Παναγιά κοντά σας.”
Και του χρόνου ποιότερα φίλοι μου.
Επιμέλεια κειμένου:Δήμητρα Μαρμαρινού
