Ο υπερασκητικός βίος του Μεγάλου Βασιλείου και η ακάμαντος αυτού εκκλησιαστική δράση κλόνισαν την άλλως επισφαλή υγεία του και κατόπιν επιπόνου παθήσεων των νεφρών απέθανε την 1η Ιανουαρίου 379 σε ηλικία 49 ετών.
Ο θάνατος του γέμισε με βαρύ πένθος τις καρδιές όλων. Επί 8 ημερονύκτια παρέμεινε το ιερό λείψανο του στον μητροπολιτικό ναό, επειδή εξακολουθούσε το προσκύνημα. Έπειτα εκτελεσθεί η κηδεία του και πήγαν τόσοι πολλοί ώστε μερικοί πέθαναν από ασφυξία.”
Προσμένοντας τον Άγιο Βασίλειο η πόρτα του παραδείσου ήταν ανοιχτή και για αυτούς.
Ο Μέγας Βασίλειος ως τέκνων επιφανούς και πλούσιας οικογένειας σπούδασε υπέρ τετραετία, στην περιώνυμον φιλοσοφική σχολή των Αθηνών, όλες τις επιστήμες του καιρού. Έτσι το αρχαίο πνεύμα φωταγωγεί την ορθοδοξία μας.
Μέσα στην “Βασιλειάδα” του, έστρωνε πλούσιο τραπέζι για τους πένητες και αγρυπνούσε στο προσκέφαλο των ασθενών. Σε ιδιαίτερο κτίριο είχε στεγαστεί το ορφανοτροφείο με τα μικρά παιδιά, για τα οποία ο Άγιος Βασίλειος είχε γίνει ο Άγιος της χαράς με τα δώρα και τις φροντίδες του.
Ο λαός ο οποίος υπεραγαπούσε τον Άγιο Βασίλειο διεμαρτυρήθει σφοδρώς στον έπαρχο για την εξορία του
Στις 350 περίπου επιστολές του, υπερχειλίζει η πικρία για τις διώξεις του ίδιου και της Ορθοδοξίας υπό των αρειανών.
“Διωγμός μας βασανίζει τιμιώτατοι αδερφοί και από τους διωγμούς ο πιο βαρύς…
Χάθηκε η χαρά και η ευφροσύνη οι γιορτές γινήκανε μοιρολόι. Εκκλησίες κλεισθήκανε. Τα θυσιαστήρια της πνευματικής λατρείας είναι έρημα. Δεν υπάρχει πια εκείνη η μακαρία αγαλλίαση των ψυχών…” Η επικαιρότητα οδυνηρή. (Εικόνα η εξορία του μεγάλου Βασιλείου)
Ο Μέγας Βασίλειος μετά του φίλου του Γρηγορίου του Ναζιανζηνού, συνέταξε σύστημα κανόνων του κοινοβιακού μοναχικού βίου. Συνιστούν μέχρι σήμερον τον κανόνα ζωής των μοναχών της ορθοδόξου εκκλησίας και αποκαλούνται Βασιλειανοί.
