Ο Αμβρακικός κόλπος, πού διαχωρίζει την Ήπειρο από τη Στερεά Ελλάδα, υπήρξε επί 30 χρόνια το θαλάσσιο σύνορο μεταξύ Ελλάδος καί Τουρκίας. Πράγματι, ενώ το Συνέδριο του Βερολίνου το 1881 είχεν επιδικάσει στο Ελληνικό κράτος όλη τη μέχρι του ποταμού Καλαμά ηπειρωτική περιοχή, τελικά, εξ αιτίας διαφόρων αντιδράσεων, καθορίσθη ως όριο της επεκτάσεως της Ελλάδος η κοίτη του Αράχθου. Έτσι η νότια ακτή τού Αμβρακικού κόλπου ανήκε στους Έλληνες και η βόρεια στους Τούρκους. Η κατάσταση αυτή διετηρήθει έως το 1912.
Στο σημείο πού συγκλίνουν οι δύο ακτές στον πορθμό της Πρέβεζας και οι δύο επικράτειες ανήγειραν σοβαρές οχυρώσεις. Οι Έλληνες ενίσχυσαν στο ακρωτήριον Άκτιον το ισχυρό φρούριο, που υπήρχε εκεί, ενώ αντίκρυ οι Τούρκοι δημιούργησαν ολόκληρο σύστημα οχυρών. Γύρω από τήν Πρέβεζα κατασκεύασαν ή ανακαίνισαν τα φρούρια Βρυσούλας, Αγίου Ανδρέου καί Σκαφιδάκι και προς την έξοδο τού πορθμού, απέναντι του ελληνικού φρουρίου τού Ακτίου, έστησαν τα πυροβολεία Χαμηδιέ, Παντοκράτορος και Παλιοσσάραγα.
Αλλά το Ελληνικό κράτος ζούσε πάντα με την προσδοκία να απελευθερώσει όλη την Ήπειρο. Ο Αμβρακικός κόλπος, μέ το λιμάνι της Πρέβεζας ως αναντικατάστατη βάση, θα αποτελούσε το βάθρο για μια πολεμική ενέργεια προς Βορρά (Ιωάννινα). Με μια προβλεπτικότητα, πού αποδεικνύει εκπληκτικό για την τότε καθυστερημένη Ελλάδα προγραμματισμό, το Ελληνικό κράτος κατασκεύασε ολόκληρο πολεμικό στόλο πού θά είχε προορισμό του να δράση αποκλειστικά και μόνο μέσα στον κόλπο. Ο στόλος αυτός παραγγέλθηκε το 1881 από την κυβέρνηση Τρικούπη.
Περιελάμβανε τις θωρακοβάριδες (πολεμικούς τύπους της εποχής, είδος επακτίων μικρών θωρηκτών)”Ακτιον” καί “Αμβρακία”,που έφεραν στην πρώρα ένα βαρύ πυροβόλο των 260 χιλιοστών και 4 κανονιοφόρους μόλις 50 τόννων, πού πήραν τα ονόματα “Άλφα “,”Βήτα”, “Γάμα” και “Δέλτα “,μέ ένα πυροβόλο 120 χιλιοστών. Γιά να μπορέσουν να περάσουν τον πορθμό της Πρέβεζας, τά σκάφη αυτά είχαν ειδική κατασκευή μέ ελάχιστο βύθισμα. Η μικρή εκείνη αρμάδα έδρασε πράγματι και στους δύο ελληνοτουρκικούς πολέμους του 1897 καί του 1912 ,εκπληρώνοντας έτσι με σπάνια συνέπεια τόν προορισμό της. Το 1897 εισχώρησε στον Κόλπο τίς παραμονές κηρύξεως του πολέμου, όπου από 6 έως 10 Απριλίου βομβάρδισε τα φρούρια της Πρέβεζας καί υποστήριξε την ατυχή απόπειρα προελάσεως προς τα Ιωάννινα από τον όρμο τής Νικοπόλεως και τίς εκβολές του Λούρου.
Ο στόλος εν δράσει
Όταν ήρθε η ώρα του πολέμου του 1912, τά σκάφη αυτά ήσαν παμπάλαια και σαπισμένα, ηλικίας 30 ετών. Οι Τούρκοι είχαν στο μεταξύ ανακαινίσει ισχυρότατα τίς οχυρώσεις του πορθμού της Πρέβεζας Διακύρητταν μάλιστα:
“Ούτε βάρκα ελληνική δεν μπορεί να περάσει το μπουγάζι (τον δίαυλον)” Αλλά η υπέργηρη ελληνική αρμάδα του Κόλπου τούς διάψευσε . Τήν νύχτα της 4ης πρός 5η Οκτωβρίου οί κανονιοφόροι “Άλφα”και “Δέλτα” διατάχθηκαν νά περάσουν τόν πορθμό της Πρέβεζας καί να εισχωρήσουν στον Αμβρακικό. Δεν είχε ακόμη κηρυχθή ο πόλεμος, η κήρυξή του όμως πρόλαβε τα δύο μικρά ελληνικά πολεμικά, ενώ διέσχιζαν τόν πορθμό καί ενώ τά τουρκικά οχυρά είχαν τεθή σε συναγερμό.
Αλλά οι δύο κανονιοφόροι, μέ πλήρη κάλυψη φώτων, μέ τις μηχανές μόλίς κινούμενες, γιά να μην ακουσθή θόρυβός τους και να μην τιναχθή από τις καπνοδόχους κανείς προδοτικός σπινθήρας, πέρασαν παράτολμα, σε απόσταση μόλις 500, 600 μέτρων, από τά τουρκικά πυροβολεία του Χαμηδιέ , Παλιοσάραγα ,και Παντοκράτορος.
Έπλευσαν σε απόσταση 400 μέτρων από τήν φωτισμένη Πρέβεζα καί τά φρούριά της, Βρυσούλα και Άγιος Ανδρέας και παρέπλευσαν σύρριζα το τουρκικό φρούριο Σκαφιδάκι, ενώ άκουγαν ακόμη και τις φωνές της φρουράς του.
Την 4.15′ τά ξημερώματα της 5ης Οκτωβρίου αγκυροβολούσαν στη Βόνιτσα, μέσα στον κόλπο, όπου οί κυβερνήτες τους είχαν πρόσκληση στο τηλεγραφείο γιά να δεχτούν από τα ανάκτορα τών Αθηνών τά τηλεγραφικά
συγχαρητήρια της Κυβερνήσεως. Παράτολμη και αξιοθαύμαστη η ναυτική εκείνη επιχείρηση, αποτελεί άθλον οργανώσεως, πειθαρχίας, ψυχραιμίας καί ευψυχίας.Σε κάθε στιγμή τα δύο μικρά πολεμικά μπορούσαν νά γίνουν αντιληπτά, οπότε θά καταποντίζονταν αμέσως με λίγες βολές τών τουρκικών κανονιών. Αλλά η προπαρασκευή και η τόλμη τού εγχειρήματος θριάμβευσαν. Και απεδείχθη ότι άξιζε τόν κόπο νά διακινδυνεύουν τά δύο σκάφη. Σαν κεραυνός απλώθηκε η είδηση στον Κόλπο. “Ο στόλος μπήκε στον Αμπρακικό ! “Καί άρχισε αμέσως τότε μιά ρωμαλέα δράση τών κανονιοφόρων: Βύθισαν γρήγορα δύο τουρκικές κανονιοφόρους που βρίσκονταν εκεί, καθώς και το τορπιλοβόλο “Ατάλια” (που αργότερα ανελκύσθη καί ενετάχθη στο ελληνικό ναυτικό μέ το όνομα “Νικόπολις”).
Ξεκαθάρισαν έτσι τον Κόλπο και επέτρεψαν, ακόμη και μέ βάρκες, την ελεύθερη κίνηση των ελληνικών στρατευμάτων. Επίσης βοήθησαν αποφασιστικά μέ τά κανόνια τούς την απόβαση στη Νικόπολη (19 Οκτωβρίου),
που άνοιξε στον ελληνικό στρατό το δρόμο προς τά Ιωάννινα. Και στις 21 Οκτωβρίου, μαζί με τα άλλα σκάφη του ειδικού αυτού στόλου ( ” Αμβρακία “, “Άκτιον “) σύντριψαν τα τουρκικά οχυρά της Πρέβεζας, πού τήν εξανάγκασαν νά παραδοθή, εξασφαλίζοντας έτσι την απαραίτητη βάση για τις μεγάλες ελληνικές επιχειρήσεις της Ηπείρου. Θριαμβευτική λοιπόν ήταν η δικαίωση εκείνων, πού μέ σπάνια προβλεπτικότητα είχαν συλλάβει τήν ιδέα της αρμάδας του Αμβρακικού πριν από 30 χρόνια από τότε . Μετά τον πόλεμο, παμπάλαιος πιά καί άχρηστος ο μικρός στόλος, μετεβλήθη σε παλιοσιδερικά, εκτός από το “Αμβρακία “που διατηρήθηκε μερικά χρόνια, για τις ασκήσεις πυροβολικού του πολεμικού μας ναυτικού.
Κείμενο: Κ.Ρωμαίου.
