Τα αναστενάρια είναι θρησκευτικό έθιμο που επικρατεί στη Θράκη και κυρίως στην περιφέρεια Λαγκαδά και στο χωριό Αγία Ελενη Σερών. Κατά το έθιμο αυτό ,σχηματίζεται μία ομάδα από ευσεβείς θρησκόληπτους ανθρώπους, που έχει επικεφαλής τον αρχηγό της, δηλαδή τον αρχιανάστεναρη, στα κελεύσματα του οποίου η ομάδα υπακούει τυφλά .
Οι άνθρωποι της ομάδας πιστεύουν με φανατισμό ότι τις ημέρες που γιορτάζουν το έθιμο αυτό ,από τις 21 έως 23 Μαΐου κάθε χρονιάς, μεταβάλλονται σε αγίους, δηλαδή εγκολπώνουν και ενσαρκώνουν την ψυχή των αγίων και μάλιστα εκείνων που μαρτύρησαν με τα βασανιστήρια της φωτιάς. Η γιορτή των αναστενάρηδων έχει μια ολόκληρη δική της ιεροτελεστία.
Την πρώτη ημέρα μεταφέρουν στην εκκλησία με πομπή, δηλαδή με τραγούδια, ύμνους και όργανα (λύρα ,άσκαυλο και το ιερό τύμπανο) έναν ταύρο.
Στην εκκλησία θα γίνει ο αγιασμός. Οι αναστενάρηδες παίρνουν από το αγιασμένο νερό και με αυτό ραντίζονται και ραντίζουν όλα τα υπάρχοντά τους ,γιατί πιστεύουν πως το αγίασμα θα τους προστατεύσει από κάθε ασθένεια και θα τους ενδυναμώση στο κυρίως έργο τους ,δηλαδή στο χορό της φωτιάς. Μετά τον αγιασμό επακολουθεί η θυσία του ταύρου. Ο ταύρος που καλείται από αυτούς “μπικάδι”,αφού βοσκήσει έξη μήνες τελείως ελεύθερος, σφάζεται είτε στα θεμέλια της εκκλησίας, είτε στην αυλή του σπιτιού του αρχιαναστενάρη. Προτού σφαγή, ο ιερεύς του χωριού τον ευλογεί και διαβάζει μια ευχή. Μετά το σφάξιμο που γίνεται με ειδικό μαχαίρι, το κρέας και το δέρμα διανέμονται σε τεμάχια στις οικογένειες του χωριού. Μετά την θυσία του ταύρου, που είναι μιά επιβίωση πανάρχαιου εθίμου, οι αναστενάρηδες προσεύχονται μπροστά από τις εικόνες και αρχίζουν με την μουσική των οργάνων να χορεύουν στην αρχή ήσυχα και μετά με ορμή και τρέλα που όσο πάει φουντώνει.
Ο αρχιαναστενάρης την ώρα του χορού τους θυμιατίζει .Στον χορό παίρνουν μέρος και οι αναστενάρησες που κρατούν στα χέρια τους μαντήλια (τσεβρέδες) και δροσίζουν με αυτά πολλές φορές τους αναστενάρηδες. Αν και ο χορός διαρκεί πολλή ώρα, κανένας δεν επιτρέπεται να εκδηλώση το ελάχιστο σημείο κοπώσεως, γιατί αυτό θεωρείται απιστία. Οι ίδιοι πιστεύουν ότι δεν κουράζονται, γατί δεν χορεύουν αυτοί, αλλά οι άγιοι που το πνεύμα τους έχει μετενσαρκωθή μέσα τους. Τα τραγούδια και η μουσική των οργάνων έχουν ρυθμό ηρωικό και εξυμνούνται με αυτά τα κατορθώματα των αγίων. Αφού σταματήσει ο χορός, θα ασπασθούν τις άγιες εικόνες και θα επακολουθήση το σπουδαιότερο έθιμο της γιορτής, η πυροβασία.
Έξω από το χωριό, στα τρίστρατα, δηλαδή σε μέρος όπου είναι ένα είδος κόμβου συγκοινωνιών, έχουν ένα σωρό ξύλα (παλιούρια). Προτιμούν το μέρος αυτό, γιατί πιστεύουν ότι από εκεί περνούν τα καλά και τα κακά πνεύματα. Το άναμα της φωτιάς, γίνεται από τον ειδικό αναστενάρη και ύστερα από την διαταγή του αρχιαναστενάρη, που δίδει το σύνθημα: “φωτιά”, όταν το πάρη από τους αγίους, όπως πιστεύει. Την ώρα που θα ανάψη η φωτιά ,ξεκινά από το κονάκι (σπίτι) του αρχιαναστενάρη η πομπή. Προηγούνται τα όργανα, μετά οι αναστενάρηδες και όλη η πομπή πλαισιώνεται κυκλυκά από το λαό που θα παρασταθή στην τελετή.
Η φωτιά είναι πολύ δυνατή. Ένας αναστενάρης την τακτοποιεί. Σε μιά στιγμή ορμά στη φωτιά
ο αρχιαναστενάρης με γυμνά τα πόδια του και ακολουθούν οι οπαδοί του. Όλοι χορεύουν επάνω στα αναμμένα κάρβουνα με τη μουσική των οργάνων ώσπου η φωτιά να σβήση τελείως. Αν τύχη και σβήση η φωτιά από τη βροχή, ανάβουν καινούργια στο σπίτι του αρχιαναστενάρη. Μετά το σβήσιμο της φωτιάς, η πομπή επιστρέφει με την ίδια τελετουργία. Οι αναστενάρηδες, τόσο κατά την έξοδο όσο και κατά την επιστροφή, κρατούν τις εικόνες των αγίων και βγάζουν άναρθρες κραυγές
(“αχ, ίχ ,έχ”κ.λ.π).
Οι αναστενάρηδες γυρίζουν στο σπίτι του αρχιαναστενάρη ευχαριστημένοι, γιατί επιτέλεσαν ως το τέλος το χρέος τους προς τους αγίους. Στο σπίτι του αρχιαναστενάρη διαπιστώνεται από τους περίεργους και τους άπιστους το μη κάψιμο των αναστενάρηδων. Κανένα έγκαυμα δεν φέρουν στα πέλματά τους. Το γεγονός αυτό έχει διαπιστωθή από γιατρούς και πολλούς άλλους επιστήμονες και αξιόπιστους ανθρώπους που πήγαν από την Αθήνα και άλλες πόλεις στην περιοχή των Σερρών για να παρακολουθήσουν το έθιμο αυτό.
Επιστήμονες, ψυχίατροι, όπως οι Κ .Κωνσταντινίδης , Μ.Βλαστός, Άγγελος Τανάγρας, Κ. Ρωμαίος και πολλοί άλλοι, με μελέτες τους προσπαθούν να δώσουν μιά εξήγηση στην” ακαϊα” των αναστενάρηδων.
Καθένας την ερμήνευσε με την άποψή του. Οι ποιο πολλοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η βαθιά θρησκευτική τους πίστη τους οπλίζει με ένα είδος έντονης υποβολής που κάνει απρόσβλητα τα πόδια τους. Πάντως πρόκειται για ένα έθιμο που προκαλεί παγκόσμιο ενδιαφέρον και δεν παύει να απασχολή πολλούς επιστήμονες που το συνδέουν με άλλα παρόμοια φαινόμενα, όπως με την πυροβασία των ιθαγενών των νησιών του Φίτζι (Ωκεανία) κ.λ.π.
Προέλευση του εθίμου.
Το έθιμο των αναστενάρηδων είναι επιβίωση παρόμοιων εθίμων της αρχαιότητας. Παρόμοια μορφή παρουσίαζε η λατρεία του Διονύσου, κατά την οποία γινόταν η θυσία του ταύρου, η χρησιμοποίηση του εξαγιασμένου νερού, το άναμμα της φωτιάς, ο έντονος χορός κ.λ.π. Στα βυζαντινά χρόνια τα αναστενάρια που λέγονταν και ασθενάρια, γίνονταν και τον 11ο αιώνα. Το όνομά τους το πήραν από τους “αναστεναγμούς”, δηλαδή τους γόους που βγάζουν οι αναστενάρηδες την ώρα της τελετής.
Αυτό γίνεται γιά ανάμνηση της ίδιας καταστάσεως που παρουσίαζαν οι άγιοι, όταν τους έριχναν ζωντανούς στη φωτιά οι ειδωλολάτρες. Η πυροβασία θυμίζει κυρίως τη σωτηρία των αγίων εικόνων που έγινε από το Μέγα Κωνσταντίνο και την Αγία Ελένη. Η παράδοση λέει ότι όταν κάποτε συνέβη μία πυρκαϊά, ο Κωνσταντίνος και η Ελένη έσωσαν τις εικόνες από τις φλόγες χωρίς να πάθουν τίποτε.
Πηγή
ΑΛΦΑ ΩΜΈΓΑ
ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΊΔΕΙΑ
ΧΑΡΗ ΠΑΤΣΗ.
