Ο Εθνομάρτυς Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο Μέγας διδάσκαλος του Γένους των Ελλήνων, εγεννήθη στο Μεγάλο Δένδρο τής Τριχωνίδος εκ πατρός Ηπειρώτου το 1714. Το κοσμικό του όνομα ήταν Κώστας Δημητρίου. Μέχρι τα είκοσι χρόνια του έμεινε κοντά στους γονείς του και βοηθούσε στις αγροτικές εργασίες και στην υφαντουργία που ήταν το κύριο επάγγελμα της οικογενείας.
Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε από τον ιεροδιδάσκαλο Γεράσιμο Λύτσικα στην Σιγδίτσα Παρνασίδος. Εφοίτησε και στην Αθωνιάδα Σχολή. Ήκουσε γραμματική από τον Παναγιώτη Παλαμά, φιλοσοφία και θεολογία από τον Ευγένιο Βούλγαρη και τον Νικόλαο Ζερτζούλη. Αποφοιτήσας της Αθωνιάδος, εκάρη μοναχός στην Μονή Φιλοθέου το 1758 και αποβαλών το κοσμικόν του όνομα Κώστας, ωνομάσθη Κοσμάς.
Διακαιόμενος από την επιθυμία να ωφελήσει το “αποβαρβαρωθέν” γένος του, εγκατέλειψε τον μοναχικό βίο, μετέβη στην Κωνσταντινούπολη, έλαβε έγγραφη άδεια ιεροκήρυκος και άρχισε να διδάσκει από τα προάστια της ΚΠόλεως το σωτήριον έτος 1760. Περιόδευσε σχεδόν όλη την Ελλάδα, κηρύττων την πίστη στον Θεόν, την καρτερία την αγάπη προς τήν πατρίδα και την παιδεία.
Ο υπέρ της λαϊκής παιδείας αγών του υπήρξε ιδιαιτέρως έντονος και χαρακτηρίζει κυρίως το λαμπρόν αποστολικόν έργον του Αγίου Κοσμά. Παντού ωμίλει για την ανάγκη ιδρύσεως σχολείων και την μεγάλη για το γένος ωφέλιμότητά των. Γνωστόν σε όλους ότι εσύστησε πολλά. Περίπου 200 κατώτερα Ελληνικά σχολεία και 10 ανώτερα, τα οποία μάλιστα προικοδοτούσε. Άλλοι μιλούν για πολλά περισσότερα.
“Για να φωτίζονται οι άνθρωποι, διότι διαβάζοντας τα ελληνικά τα ηύρα όπου λαμπρύνουν και φωτίζουν τον νουν, καθώς φωτίζει ο ήλιος την γην, όταν είναι ξαστεριά και βλέπουν τα μάτια μακριά, έτσι βλέπει και ο νους τα μέλλοντα. Απεικάζουν όλα τα καλά και τα κακά, φυλάγονται από κάθε λογής κακόν και αμαρτία, διότι το σχολείον ανοίγει την εκκλησία, το σχολείον φωτίζει τους ανθρώπους…”
Για να εδραιώσει την ελληνική γλώσσα ,η οποία κινδύνευε από τα “αρβανίτικα, έφτασε να δίνει άφεση αμαρτιών: “Όποιος χριστιανός, άνδρας ή γυναίκα, υπόσχεται μέσα στο σπίτι του να μην κουβεντιάζει αρβανίτικα, ας σηκωθεί απάνω να μου το πή και εγώ να πάρω όλα του τα αμαρτήματα στο λαιμό μου από τον καιρό όπου εγεννήθη έως τώρα και να βάλω όλους τους χριστιανούς να τον συγχωρήσουνε.”…. Ο πάναγνος όμως ζητούσε να ικετεύουν κα για τον ίδιο: “Παρακαλώ σας, αδελφοί μου, να ειπείτε και δι’ εμέ τον αμαρτωλό τρείς φοράς: Συγχωρήσατέ με και ο Θεός συγχωρήσοι σας. Συγχωρηθήτε μεταξύ σας.”
Εκήρυττε στην απλή γλώσσα του λαού και εύρισκε μεγάλη απήχηση .Το πλήθος έτρεχε προθύμως να ακούσει τον Κοσμά. Στο σημείο του κηρύγματος έστηναν ένα μεγάλο Σταυρό .Τα πουλιά λες και ενωτίζοντο και εκείνα τον θείο λόγο, ησύχαζαν επάνω στα δένδρα.
Τα δένδρα τα ευλογημένα που ο Άγιος Κοσμάς τα αγαπησε πολύ. Όχι μόνο για την δρόσο και το κάλος τους, αλλά για πλούσια δώρα τους στους ανθρώπους. Την δενδροκομία την έμαθε καλά στο Άγιο Όρος.
Όταν βγήκε στον κόσμο, άρχισε με πάθος τη διάδοσή της, διότι γνώριζέ ότι ο κόσμος δύναται να λυτρωθεί από την θλίψη και τη δυστυχία της φτώχειας με την δενδροκαλλιέργεια. Τον ενδιέφερε η ευτυχία, της μελλούσης, αλλά και της τωρινής ζωής. Έτσι στο ζωνάρι του, εκτός από το κομποσχοίνι, είχε το σουγιά και το κλαδευτήρι.
Μετά το κήρυγμά, έπαιρνε τους χωρικούς και τους έδειχνε πώς να μπολιάζουν και να εξημερώνουν τα άγρια δένδρα, να τα φυτεύουν και να τα περιποιούνται. Χιλιάδες δένδρα, άνθισαν και καρποφόρησαν από τα χέρια του.
Οι άνθρωποι δεν ήταν πτωχοί, διότι αγαπούσαν τα δένδρα. Ο Άγιος Κοσμάς πρέπει να καθιερωθεί προστάτης των δένδρων και της φύσεως.
Οι Έλληνες τον ελάτρευαν. “Τι να σου ετοιμάσουμε πάτερ;” Ήθελαν να τον περιποιηθούν. “Να μουσκέψετε μια διπλόχουφτα φακές και να μου τις φέρετε .”Τις έριχνε στην τσέπη του ράσου του και τις έτρωγε λίγες λίγες .Το θεμέλιον του Ελληνισμού με δυό σπειριά φακές. Το ισχνό αγιασμένο σώμα του, εστάθη βράχος στα μανιασμένα κύματα των εξισλαμισμών. Όι Έλληνες αλλαξοπιστούσαν κατά χιλιάδες. Ο Εθναπόστολος με τους αγώνες του και με το κύρος του, εμπόδισε τις αθρόες εξωμόσεις, ανέκοψε την αρνησιθρησκεία και με το θείο κήρυγμά του τα πλήθη, άρχισαν να επιστρέφουν στην πίστη του Χριστού μας. Ό Άγιος έσωσε την Ελλάδα από κίνδυνο θανάσιμο.
Το έργον του δεν έχει οροφή. Ανοικτό στον ουρανό. Ανεβαίνει ελεύθερον και φτάνει στον Θεόν. Πασίγνωστες είναι οι προφητείες του. Ο Πατροκοσμάς μας ο μόνος προφήτης. Μερικές έχουν εκπληρωθεί. Αναμένουμε μέ την χάρη του καί τις άλλες.
Ο εθναπόστολος, ευρισκόμενος και κηρύττων στο χωριό Κολικόνδασι του Βερατίου, συνελήφθη κατ’ εντολήν του Κούρτ πασά, την 23ην Αυγούστου 1779 και ωδηγήθη παρά τον ποταμόν Άψον, πλησίον του χωριού Μαγουλί. Την επομένη 24ην Αυγούστου 1779, άγων το 65ον έτος της ηλικίας του, εθανατώθη δι’ απαγχονισμού. Το σώμα του γυμνωθέν ερρίφθη στο ποτάμι. Μετά τριήμερον, ανεσύρθη υπό του εφημερίου του Κολικόνδασι και ετάφη στο ναό του χωριού.
Στον τόπο του μαρτυρίου του, ο Αλή πασάς των Ιωαννίνων, του οποίου τον βίον επροφήτευσε, ανήγειρε Ιερόν Ναόν ,προς τιμήν του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού. Την τίμια κάρα του την έθεσε σε ασημένια θήκη και την προσκυνούσε συχνά με ευλάβεια. Η πρώτη αγιοποίηση του, έγινε με φιρμάνι, διαταγή δηλαδή του Αλή.
Το Πατριαρχείον άργησε. Τον κατέταξε μεταξύ των αγίων την 20ήν Απριλίου του 1961. “Θεσπιζομεν, Συνοδικώς κάι διοριζόμεθα εν Αγίω διακελευόμεθα Πνεύματι, όπως από του νυν και είς το εξής είς τον αιώνα τον άπαντα
Κοσμάς ο Αιτωλός συναριθμήται τοις Αγίοις της Εκκλησίας και Ιερομάρτυσι, τιμώμενος παρά των πιστών και ύμνοις εγκωμίων γεραιρόμενος τη κδ’ του μηνός Αυγούστου, εν ή μαρτυρικώς προς τον Κύριον εξεδήμησεν…
Ο λαός όμως είχε προηγηθεί. Τον αγιοποίησε εν ζωή, πηγαίως, αυθορμήτως, μέσα από την καρδιά του .Λάτρεψε τον Άγιό του ενώ τον έβλεπε με σάρκα και οστά. Η αγιοσύνη του, ήταν ήδη καθιερωμένη περίτρανα στην συνείδηση των Ελλήνων. Τα επίσημα έγγραφα και οι σφραγίδες ακολούθησαν. Δια πράξεως του Οικουμενικού πατριάρχου ΚΠόλεως από 2οης Απριλίου 1961 ο Κοσμάς, ο οποίος “άπασαν τήν πατρώαν γην διέδραμε, κηρύττων ιεραποστολικώς τον λόγον του Θεού, σχολεία πολλαχού ιδρύων, ασθενούντας θεραπεύων, την αγίαν αυτού εκκλησίαν κρατύνων ,τύπον δ’ εαυτόν ταπεινώσεως,αυταπαρνήσεως, αρετής και εγκρατείας αναδείξας, έως ού και τον μαρτυρικόν υπέμεινε θάνάτον”,κατετάγη μεταξύ των αγίων της Εκκλησίας, η δε μνήμη του τιμάται την 24ην Αυγούστου .
Ακολουθίαν συνέταξε το 1814 ο μαθητής του και πρώτος βιογράφος του Σάπφειρος Χριστοδουλίδης ,από το Γραμμένο της Ηπείρου. Στο Μέγα Δένδρο, στον τόπο της γεννήσεώς του, ανηγέρθη περικαλής Ιερός Ναός στο όνομά του. Τα εγκαίνια έγιναν την 24ην Αυγούστου, ημέρα της εορτής του. Την ίδια ημέρα, εντός του ναού του έγινε και η επίσημη ανάγνωση, της αγιοποιήσεώς του Ισαποστόλου, Κοσμά του Αιτωλού.
Ο Άγιος Κοσμάς υπήρξε μια από τις ευγενέστερες μορφές της νεωτέρας ιστορίας μας. Επί δύο δεκαετίες αγωνίστηκε κατά τους σκληρούς της δουλείας χρόνους να φωτίσει το υπόδουλο γένος, να ξυπνήσει την εθνική συνείδηση σ’ένα λαό που είχε ξεχάσει τον προορισμό του και να πλάσει ανθρώπους για την αναγέννηση καί την επανάσταση. Η επιβολή του και η γοητεία στην λαϊκή ψυχή υπήρξαν ακατανίκητοι, επί μακράν σειράν ετών.
Σε πολλά τμήματα της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας, των Αγράφων, και της Στερεάς εκηρύχθει η Εθνεγερσία με το δίστιχον:
“Βοήθα μας άγιε Γιώργη
και συ άγιε Κοσμά
να πάρουμε την Πόλη
και την Άγια Σοφιά. “
Έτσι και θα γίνει.
Επιμέλεια κειμένου Δήμητρα Μαρμαρινού.
